29 maart 2021

Psycholoog en hoogleraar Ernst Bohlmeijer over leren omgaan met beperkingen en tegenslagen

Hoe kun je geluk ervaren als je dagelijks moet leven met fysieke beperkingen en pijn? “Het vraagt veel psychologische flexibiliteit en ook moed van mensen. Maar iedereen kan het leren”, stelt Ernst Bohlmeijer psycholoog en hoogleraar aan de Universiteit van Twente. Onder de naam Voluit Leven ontwikkelde hij samen met psychotherapeut Monique Hulsbergen verschillende cursussen die mensen hierbij helpen.

Het interview is nog maar nauwelijks begonnen of Ernst Bohlmeijer wil één punt helder stellen. “Verlies van gezondheid leidt bij ieder mens tot een rouwproces. Pas als je hebt kunnen rouwen om verlies van gezondheid en mogelijkheden, kun je nadenken over de vraag hoe nu verder. Dat proces is voor iedereen hetzelfde. De één doorloopt het misschien sneller dan de ander, maar niemand ontkomt aan de pijn en het verdriet.”

Mensen met een sterk basisvertrouwen in zichzelf ervaren het rouwproces wel anders dan mensen met minder zelfvertrouwen. “Als je al kwetsbaar bent is de schok van het verlies van gezondheid veel groter. Dan ben je gevoeliger voor grote veranderingen. Je voelt dan een sterkere behoefte aan houvast. Zelfvertrouwen is deels genetisch bepaald en wordt beïnvloed door hoe je bent opgegroeid”, aldus Bohlmeijer. “Maar ook al vraagt het veel psychologische flexibiliteit, iedereen kan leren omgaan met tegenslagen. Soms heb je daar hulp bij nodig.”

Aanvaarding

Het voelen en stilstaan bij die emoties is de eerste stap naar het terugvinden van levensgeluk, legt Bohlmeijer uit. “Alleen als je contact kunt maken met je verdriet, kun je langzaamaan tot aanvaarding van je ziekte of beperking komen. Dat is een enorme uitdaging. Ik spreek bewust over aanvaarding en niet over acceptatie. Want als je afscheid moet nemen van al je dromen en verlangens, dan ben je ook heel boos. En onder die boosheid zit vaak een diep verdriet. Die gevoelens doorleven is een actieve en moedige stap. Maar wel een noodzakelijke stap.”

“Veel mensen hebben de neiging zich groot te houden” Lotgenotencontact kan al enorm helpen, stelt de psycholoog. “Veel mensen hebben de neiging zich groot te houden. Maar als je je kwetsbaarheid kunt voelen en uiten, dan word je sterker. Dat klinkt als een vreemde paradox, maar je kunt je pas sterk voelen als je je eerst heel kwetsbaar hebt gevoeld. Die kwetsbaarheid delen met lotgenoten helpt je in je proces.”

Wat gebeurt er als je die emoties niet durft te voelen en te doorleven? “Als je niet durft te voelen, dan ga je de hele tijd lopen malen over vragen als waarom is mij dit overkomen? Hoe moet ik nu verder leven? Dan ga je piekeren en daarin kun je vastlopen. Als je emoties onderdrukt is de kans groter dat je psychische klachten ontwikkelt”, aldus Bohlmeijer.

De moeite waard

Pas als je verder komt in je rouwproces ontstaat er ruimte om na te denken over je toekomst, legt Ernst Bohlmeijer uit. “Wat maakt het leven voor mij de moeite waard? Die vraag is heel belangrijk. Dat hoeven geen grote dingen te zijn, vaak zijn het de kleine dingen die je levensgeluk kunnen geven. Zoals genieten van de dieren in de tuin, relaties met familie en vrienden of de schoonheid van de natuur.

Als daar ruimte voor komt, dan kun je in je verdriet toch levensgeluk ervaren. Dan ga je heel bewust keuzes maken over waar je je beperkte energie aan wilt besteden. Langzaamaan ga je bewuster leven en je sterker voelen. Je ontdekt dat je – voordat je ziek werd – veel dingen vanzelfsprekend vond, terwijl je er nu intens van kan genieten.”

Meebewegen

Dat betekent niet dat het verdriet niet meer de kop op steekt, benadrukt Bohlmeijer. “Dat kan al gebeuren als een vriendin vertelt dat ze een reis gaat maken, die jij ook graag had willen maken. Opnieuw is het dan de kunst om mee te bewegen op de golven van verdriet en pijn. Deel je verdriet met je vriendin en voel de pijn. Uiteindelijk kun je dan zelfs meegenieten van haar plannen.
Ga je voorbij aan je verdriet, dan word je jaloers.”

Nadenken over de toekomst

Bohlmeijer ontwikkelde samen met psychotherapeut Monique Hulsbergen de cursus Goed leven met een chronische aandoening. Tijdens deze cursus krijgen de deelnemers ondersteuning in het nadenken over hun toekomst. “We leggen ze de vraag voor: stel je bent drie jaar verder. Waar hoop je dan op? Wat zijn je wensen? Aan de hand van een visualisatie-oefening stimuleren we de deelnemers hun fantasie te gebruiken en te visualiseren hoe hun leven er dan uit ziet. Daarbij gaat het natuurlijk niet om buitensporige dromen als een marathon lopen, maar haalbare wensen. Zoals een taal leren of een muziekinstrument leren spelen. Vervolgens vragen we: welke stappen kun je zetten om die droom te laten uitkomen? Deze oefening komt uit de positieve
psychologie. Uit onderzoek blijkt dat die mensen troost biedt en weer plezier geeft in het leven.”

“De gedachte ‘ik moet gelukkig zijn en mag niet verdrietig zijn’ is  de snelste weg naar een depressie”Een andere oefening uit de positieve psychologie is het opschrijven van drie positieve ervaringen gedurende de dag, vertelt Bohlmeijer. “Zo verschuif je je aandacht van je ziekte of verlies naar datgene wat jou plezier geeft en je leven betekenis geeft. Dat helpt enorm. Je kunt het
vergelijken met vitamine c voor het lichaam.

Positieve emoties dragen bij aan veerkracht en mentale gezondheid. Op dit moment is een familielid van mij ernstig ziek. Daar heb ik veel zorgen en verdriet om. Maar daar kan ik niet de hele dag aan denken. Ik geniet ook van de zon en een leuk bericht op internet. Het is en/en, niet of/of. Dat denken we vaak. Maar de gedachte ‘ik moet gelukkig zijn en mag niet verdrietig zijn’ is de snelste weg naar een depressie. Kijk met nieuwsgierigheid naar wat er komt. Aanvaard je emoties en ga vervolgens een uurtje in de tuin werken. Dan kun je veel meer aan dan je denkt en dan kan zo’n dag toch best voldoening geven.”

Dankbaarheid

Naast aandacht geven aan de positieve dingen in je leven, blijkt uit onderzoek dat dankbaar zijn voor de mooie dingen in je leven je veerkracht vergroot. “Ook dat kunnen kleine dingen zijn, zoals hulp van vrienden die je niet had verwacht. Of kinderen die heel lief voor je zijn. Of het besef dat je ondanks je ziekte toch nog leeft. Daarmee ontken je je verdriet niet, maar je richt je aandacht op datgene waar je dankbaar voor bent. Dat kun je trainen door bijvoorbeeld een dagboek bij te houden. Of door iedere dag een foto te maken van iets, waarmee je een mooie herinnering vastlegt. Zo wordt dankbaarheid langzaamaan een levenshouding”, aldus Bohlmeijer.

Dankbaarheid trainen vraagt wel om discipline, stelt Bohlmeijer: “Je moet het volhouden, ook als je geen zin hebt. Als je je dagenlang ellendig voelt, vraagt het om geduld en discipline. Net zolang totdat het kwartje valt.”

Eigen kracht

Volgens de psycholoog leer je zo je eigen kracht te ontwikkelen. “Durf te staan voor wie je bent en wat belangrijk voor je is. Aan de ene kant ben je slachtoffer van een ziekte. Je hebt recht op dat gevoel. Maar als dat het enige is, dan kom je er niet. Probeer vanuit compassie met jezelf je rol op te pakken. Ontdek hoe je je pijn en verdriet kunt leren verdragen en kom op voor je belangen.”

Wil je naar aanleiding van dit interview meer weten over de cursussen van Voluit Leven? Kijk op de website: www.voluitleven.nl. Deze cursussen kun je zelfstandig uitvoeren in combinatie met een tweewekelijks gesprek met een psycholoog of praktijkondersteuner van de huisarts. Bij zwaardere klachten is een doorverwijzing naar een GGZ-instelling wenselijk