Mindfulness even preventief als antidepressiva
“In de acute fase bij zware vormen van depressie zijn antidepressiva aantoonbaar effectief, maar dit is minder sterk aangetoond bij milde vormen van depressie. Voor mensen met een terugkerende depressie, die liever geen antidepressiva willen gebruiken, is op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie (MBCT) een goed alternatief”, vertelt Carolien Wentink, psycholoog en onderzoeker in opleiding bij het Centrum voor Mindfulness van het Radboudumc in Nijmegen. Al sinds vier jaar doet zij onderzoek naar het afbouwen van antidepressiva.
De Dystonie Vereniging hoort met enige regelmaat dat dystoniepatiënten antidepressiva gebruiken. Om hoeveel dystoniepatiënten het precies gaat, weet niemand. Wel is algemeen bekend dat antidepressiva (afhankelijk per soort) nare bijwerkingen kunnen hebben, zoals maag- en darmklachten, nervositeit, hoofdpijn, prikkelbaarheid of agressie, slapeloosheid, afvallen of juist aankomen, het verlies van seksuele gevoelens (libido), een droge mond en sufheid of verwardheid. Als de psychische klachten afnemen en patiënten de antidepressiva gaan afbouwen, kunnen ze vervelende klachten krijgen, zoals griep, hoofdpijn of angstgevoelens. Sommige patiënten zijn hierdoor huiverig om te stoppen met antidepressiva. Goede professionele begeleiding kan dan behulpzaam zijn.
Academische ziekenhuizen
Dat er voor patiënten die proberen een terugval in depressie te voorkomen een goed alternatief is voor antidepressiva is minder bekend. Terwijl in veel academische ziekenhuizen inmiddels een training mindfulness wordt aangeboden, die – zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek – even effectief kan zijn bij met name bij het voorkomen van een terugval in depressie.
Hiervoor kunnen patiënten terecht bij een klein aantal Centra voor Mindfulness met een keurmerk. De centra zijn vaak verbonden aan academische ziekenhuizen en kennen een geprotocolleerd programma, op basis van Mindfulness Based Cognitieve Therapie (MBCT). Zo zijn er inmiddels centra in Amsterdam, Maastricht, Groningen, Nijmegen en één is onderdeel van een GGZ-instelling in Geest. Dat maakt dat er voor veel dystoniepatiënten een bereikbaar en aantoonbaar succesvol aanbod is. “Door het protocol weet iedere trainer hoe je de training het beste kunt geven. Daarnaast kun je de effectiviteit van een geprotocolleerde training goed onderzoeken, omdat de opbouw overal dezelfde is”, verklaart Carolien Wentink.
Vanaf een afstandje
Mindfulness training is ontwikkeld door Jon kabat-Zinn in de VS en was in eerste instantie gericht op het beter leren omgaan met stress. Sinds 2002 zijn er elementen uit de cognitieve gedragstherapie toegevoegd aan de training. Deelnemers leren hun aandacht bewust te richten op lichamelijke gewaarwordingen, gedachten en gevoelens. Zij leren die herkennen als mogelijke
signalen van terugval en ontdekken hoe zij hier op een constructieve manier mee kunnen omgaan.
De training bestaat uit acht bijeenkomsten van 2,5 uur, waarin je leert steeds beter aandacht te hebben voor wat er in je omgaat, zonder er automatisch door meegenomen of afgeleid te worden. Er wordt geoefend met allerlei aandachtsoefeningen. Zoals de bodyscan, zitten in aandacht en lichamelijke oefeningen. Deze oefeningen worden afgewisseld met kortere oefeningen, zoals het doen van routine activiteiten met aandacht. De ervaringen aan de hand van deze oefeningen worden besproken. Tegen het einde van de training (meestal na sessie 6) vindt er ook een stiltedag (oefendag) plaats. Na iedere sessie wordt er huiswerk opgegeven, zodat men thuis kan oefenen met in de training aangereikte stof.
“Zeker het eerste jaar na een diagnose heb je niet alleen te maken met de fysieke pijn, maar ook met mentale pijn. Je bent in verwarring en krijgt daardoor allerlei gedachten. Als je leert ontspannen om te gaan met die gedachten, dan blijkt dat patiënten de pijn anders kunnen gaan ervaren. Wanneer ze een groepstraining mindfulness volgen, zien we dat patiënten veel steun aan elkaar kunnen hebben en dat kan hen helpen in hun rouwproces”., concludeert de psychologe.
Zonder oordeel kijken
Tijdens de training mindfulness leren patiënten zich verhouden tot hun aandoening of ziekte. “Ik spreek nadrukkelijk niet over accepteren maar over je verhouden tot je ziekte, want een ziekte en al haar consequenties kun je nooit helemaal accepteren. Wel kun je leren met een milder oordeel naar je ziekte te kijken, waardoor patiënten aantoonbaar minder gaan piekeren en zo minder ‘lijdensdruk’ ervaren”, legt Carolien Wentink van Radboudumc uit.
Het grote voordeel van mindfulness ten opzichte van antidepressiva is dat je minder bijwerkingen ervaart Het grote voordeel van mindfulness ten opzichte van antidepressiva is dat je minder bijwerkingen ervaart of klachten krijgt die kunnen voorkomen bij de afbouw van antidepressiva, vertelt de psychologe. “Tijdens mijn onderzoek hoorde ik een aantal veel terugkerende
klachten als gevolg van antidepressiva gebruik. Zo gaven veel mensen aan dat ze moeite hebben met een afnemend libido. Dat vertellen ze vaak niet als je er niet expliciet naar vraagt, maar speelt wel een belangrijke rol bij gebruik van antidepressiva. Een andere veelgehoorde klacht is dat de emoties vlakker worden bij gebruik van antidepressiva. Soms zijn mensen hierdoor bang dat ze sneller boos of verdrietig worden als ze stoppen met de medicijnen. Ook zijn veel mensen bang voor een terugval of raken in verwarring door ‘ontrekkingsverschijnselen’, zoals griepklachten,
hoofdpijn en toename van angst, als ze de antidepressiva afbouwen.”
Afgewogen beslissing
Om patiënten en artsen te helpen een afgewogen beslissing te nemen over het gebruik van antidepressiva, heeft Carolien Wentink een ‘keuzehulp’ ontwikkeld. “Deze vragenlijst aan de hand van een aantal onderwerpen helpt artsen tijdens gesprekken met hun patiënten, zodat die zelf een afgewogen keuze kunnen maken. Dat is altijd maatwerk, want iedere patiënt is anders. Maar een gezamenlijk genomen besluit, geeft patiënten meer vertrouwen in de keuzes die worden gemaakt.”
Carolien Wentink verwacht over een jaar haar definitieve onderzoeksuitkomsten te kunnen presenteren. Zij zal dan promoveren op het onderwerp afbouwen van antidepressiva.